Ενοριακός Ναός Αγίου Αντωνίου – Ευαγγελισμού της Θεοτόκου

Ο μεγαλοπρεπής Ιερός Ενοριακός Ναός του Αγίου Αντωνίου και του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου βρίσκεται στο νότιο μέρος εντός του οικισμού της Καλαμαύκας. Θεωρείται εξαιρετικό δείγμα της ναοδομίας εκλεκτικιστικού ρυθμού του 19ου αι. με κομψές αναλογίες, επιμελημένη κατασκευή και λιθανάγλυφα εξαιρετικής ποιότητας, αντάξιος της αίγλης και της οικονομικής ευμάρειας του οικισμού την περίοδο ανεγέρσεώς του. Αποτελείται από δύο συνενωμένους μονόχωρους καμαροσκεπείς ναούς. Ο παλαιότερος βόρειος ναός είναι αφιερωμένος στον προστάτη και έφορο του χωριού Όσιο Αντώνιο και ο νότιος που προσθέτηκε αργότερα τιμάται στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου. Διαθέτει σημαντικά περίτεχνα εξωτερικά αρχιτεκτονικά μέλη, όπως τα θυρώματα, τα αγιοθύριδα και η θύρα. Σε εγχάρακτη επιγραφή του θυρώματος αναγράφεται το έτος 1863 ως έτος της επισκευής του αρχικού κλίτους του Αγίου Αντωνίου και το έτος της ανοικοδόμησης του μεταγενέστερου κλίτους του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, δι᾽ εξόδων των ευσεβών κατοίκων Καλαμαύκας. Το Ιερό Βήμα χωρίζεται από τον κυρίως ναό με ένα ιδιαίτερης τέχνης επίχρυσο τέμπλο, από ντόπια ξυλεία, με μοναδικές παραστάσεις απαράμιλλης τέχνης, έργο του περίφημου Νιταδώρου Εμμανουήλ Καλκάτη, όπως μαρτυρεί εγχάρακτη επιγραφή στα βυμόθυρα αλλά και στον νότιο τοίχο με κάρβουνο «1866 ΙΟΥΛΙΟΥ 20 ΑΡΧΙΜΑΣΤΟΡΑΣ ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΛΚΑΤΗΣ». Οι φορητές εικόνες είναι φιλοτεχνημένες το 1906 από τον σπουδαίο Ηπειρώτη καλλιτέχνη της εποχής Γ. Ν. Χρήστου, ο οποίος είχε έδρα τη Νεάπολη Λασιθίου, ήταν μαθητής του Νικηφόρου Λύτρα και του Γεώργιου Ιακωβίδη στη Σχολή Καλών Τεχνών στην Αθήνα και εκφραστής των τεχνοτροπικών τάσεων της επιλεγομένης Σχολής του Μονάχου.