Ιερά Μονή Παναγίας στο Γουρνί

Ο ναός της Παναγίας στο Γουρνί της Τοπικής Κοινότητας Καπιστρίου (Σταυρού) Ιεράπετρας βρίσκεται σε μία εξαιρετική θέση πάνω σε βραχώδες έξαρμα και υπήρξε καθολικό μικρής Μονής, το οποίο μετασκευάσθηκε αρκετές φορές σύμφωνα με τις ανάγκες και την εξέλιξη της μοναστικής κοινότητας. Αναφέρεται ως Μονή σε νοταριακά έγγραφα των ετών 1525 και 1604, και ανήκε στους φεουδάρχες  V. Muazzo το 1545 και M. Muazzo το 1551. Πρόκειται για δυό συνενωμένους καμαροσκεπείς ναούς που επικοινωνούν εσωτερικά με ευρύ τοξωτό άνοιγμα. Παλαιότερος είναι ο νότιος, αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου, ενώ όταν χτίσθηκε και ο βόρειος, πιθανότατα τον 16ο αι. προστέθηκε κοινός καμαροσκεπής νάρθηκας που ενοποίησε τους δυό ναούς και έδωσε μεγαλοπρέπεια στο όλο οικοδομικό συγκρότημα. Αργότερα ο νάρθηκας κατέπεσε και σήμερα διακρίνονται μόνον τα θεμέλιά του. 

Τοιχογραφίες διατηρούνται σε μεγάλη έκταση μόνο στον νότιο ναό. Το εικονογραφικό πρόγραμμα του ναού περιελάμβανε λίγες παραστάσεις του χριστολογικού κύκλου με κυριότερη την Ανάληψη που καταλαμβάνει την μισή καμάρα προς ανατολάς. Έμφαση δόθηκε στον βίο της Θεοτόκου, ο οποίος φαίνεται ότι ήταν ιδιαίτερα εκτεταμένος. Διατηρούνται πέντε θεομητορικές παραστάσεις: η Προσευχή των Αγίων Ιωακείμ και Άννης, το Γενέσιο, η Κολακεία και η Κοίμηση. Τα Εισόδια θα πρέπει να βρίσκονταν στον δυτικό τοίχο όπου υπάρχει εκτεταμένη καταστροφή. Στην κόγχη του ιερού Βήματος εικονίζεται η Θεοτόκος πλατυτέρα ενώ στις κατώτερες ζώνες και ολόσωμοι Άγιοι κατά τα καθιερωμένα. Στο νότιο τοίχο ο Χριστός ένθρονος, ο Τίμιος Πρόδρομος και στρατιωτικοί Άγιοι.

Παρά την κακή κατάσταση διατήρησης του διακόσμου σε πολλά σημεία διακρίνει κανείς ένα υψηλής ποιότητας τοιχογραφικό σύνολο που μπορεί να συμπεριληφθεί ανάμεσα στα αντιπροσωπευτικά παραδείγματα της κρητικής μνημειακής ζωγραφικής στα τέλη του 14ου η τις αρχές του 15ου αιώνα. 

Mέ δαπάνες της Ενορίας Καπιστρίου και την επίβλεψη της αρμόδιας 13ης Εφορείας Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων άρχισαν εργασίες στερέωσης και αποκατάστασης του Ναού το έτος 2006. Μετά την ολοκλήρωσή τους, ο Σεβ. Μητροπολίτης Ιεραπύντης και Σητείας κ. Ευγένιος τέλεσε την Ακολουθία των Θυρανοιξίων την 1 Αυγούστου του 2010.