Ιερά Μονή Παναγίας «Καρυδιανής» Ιεράπετρας
Βορειοδυτικά των Μύθων, σε υψόμετρο 750 μ. και ένα μικρό πλάτωμα στις νότιες υπώρειες των Λασιθιώτικων βουνών, με μοναδική θέα προς την κοιλάδα του ποταμού Σαραντάπηγου και το νότιο Κρητικό πέλαγος, βρίσκεται η παλαιά Ιερά Μονή της Παναγίας της Καρυδιανής. Η ίδρυσή της χρονολογείται την ύστερη περίοδο της Ενετοκρατίας (13ος-17ος αι.), πιθανότατα μεταξύ του 14ου και του 16ου αιώνα. Αναφέρεται στις πηγές ως Μονή αυθύπαρκτος και αυτάρκης, και υπήρξε τόπος μοναστών και ασκητών, μέχρι τα τέλη του 19ου αιώνα. Με τον νόμο 553/1903 κρίθηκε διαλυτέα και μετετράπη σε Εξάρτημα της Ιεράς Μονής Φανερωμένης έως το 1928, οπότε απεβίωσε ο τελευταίος μοναστής ιερομόναχος Μελέτιος Τσιχλάκης από το Οροπέδιο Λασιθίου.
Ο μακαριστός Μελέτιος υπήρξε πνευματικός καθοδηγητής του αοίδιμου Πατριάρχη Μελετίου Μεταξάκη, και αργότερα κατά τη Μοναχική κουρά του στα Ιεροσόλυμα έλαβε προς τιμήν του το όνομα Μελέτιος. Η γνωριμία τους έγινε το έτος 1888 όταν τον προσκάλεσε στη Μονή από το γειτονικό μετόχι της Αγίας Μαρίνας Μεταξοχωρίου, όπου έβοσκε τα πρόβατα του πατέρα του για να βοηθήσει ως ιεροψάλτης στην τέλεση των ακολουθιών του Δεκαπενταυγούστου. Μετά την κοίμηση του Ιερομονάχου Μελετίου Τσιχλάκη, που είναι ενταφιασμένος βορειοανατολικά στον περίβολο, η Μονή υπήχθη στην Ενορία των Μύθων ως Ενοριακή. Κατάλοιπα της εποχής σήμερα σώζονται μερικά κελλιά στον περίβολο.
Το μνημείο και ο περίβολός του είχαν υποστεί το β´ μισό του 20ού αι. εξωτερικά και εσωτερικά επάλληλες σοβαρές δύσμορφες επεμβάσεις με υλικά μη συμβατά. Έτσι, τα τελευταία χρόνια πραγματοποιήθηκαν από εξειδικευμένα συνεργεία εργασίες πλήρους συντήρησης και αποκατάστασης του ναού και του περιβόλου, σύμφωνα με την εγκεκριμένη από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (Κ.Α.Σ.) σχετική μελέτη που ανέθεσε η Ιερά Μητρόπολη Ιεραπύτνης και Σητείας στον καθηγητή του Παν/μίου Πατρών κ. Σταύρο Μαμαλούκο, και την επίβλεψη της αρμόδιας Εφορείας Αρχαιοτήτων Λασιθίου (Ε.Φ.Α.) Λασιθίου. Η δαπάνη των εργασιών χρηματοδοτήθηκε από εράνους που συνέλεξε ειδική Ερανική Επιτροπή, διορισμένη κατά νόμο από το Μητροπολιτικό Συμβούλιο της Ιεράς Μητροπόλεως. Τα Ιερά Θυρανοίξια της ανακαινισμένης Μονής τελέσθηκαν την Κυριακή 16 Σεπτεμβρίου 2018 από τον Σεβ. Μητροπολίτη Ιεραπύτνης και Σητείας κ. Κύριλλο.
Στις εσωτερικές και εξωτερικές όψεις του μονόχωρου και καμαροσκεπή ναού αντικαταστάθηκαν με νέα πατητά κονιάματα μόνο τα εφθαρμένα επιχρίσματα και διατηρήθηκε εξωτερικά το αρχικό πατητό επίχρισμα από ασβεστοκονίαμα με μικρές εγχαράξεις από μυστρί. Από την αφαίρεση των επιπρόσθετων κονιαμάτων στην ανατολική, αλλά κυρίως στη δυτική κυρίως όψη αποκαλύφθηκαν σχέδια καραβιών (νήες) και ρόδακες σχηματισμένοι με κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Εντυπωσιακό είναι και το μονοκόματο οδοντωτό θύρωμα με το ημικυκλικό τόξο στη νότια όψη, τα οποία συντηρήθηκαν και καθαρίστηκαν, χαρακτηριστικό δείγμα των ναών της Ενετικής περιόδου. Δυσανάγνωστη ανάγλυφη επιγραφή είναι χαραγμένη στο υπέρθυρο, πιθανώς αναγράφει το έτος ανακαίνισης «1839, 1η ΜΑΪΟΥ ΑΝΑΚΕΝΙΣΤΗΚΕ (sic)». Οι κατεστραμμένοι φεγγίτες στη δυτική και ανατολική όψη αντικαταστάθηκαν με σύγχρονους διάτρητους λιθόγλυπτους με ακτινωτή διακόσμηση. Την εξωτερική εικόνα συμπληρώνουν το μικρό παράθυρο της δυτικής όψης με λιτό πλαίσιο, το φωτιστικό περίτεχνο λίθινο αγιοθύριδο στην κόγχη του ιερού βήματος και οι σιδερένιοι σταυροί, έργο λαϊκού σιδηρουργού, στα αετώματα της ανατολικής και δυτικής όψης. Στον θόλο αφαιρέθηκε η τσιμεντοκονία και αντικαταστάθηκε με πατητό κονίαμα-κουρασάνι, ενώ καθαιρέθηκε και το γείσο από οπλισμένο σκυρόδεμα. Τα σιδερένια κουφώματα της θύρας και του παραθύρου αντικαστάθηκαν με ξύλινα παραδοσιακής τεχνοτροπίας.
Εσωτερικά σ᾽ όλες τις όψεις του ναού και στο ιερό βήμα αντικαταστάθηκαν με νέα πατητά κονιάματα μόνο τα εφθαρμένα επιχρίσματα και διατηρήθηκαν τα παλαιότερα που φέρουν ίχνη πυρκαγιάς. Στο δάπεδο στη θέση των σύγχρονων πλακιδίων τοποθετήθηκε πέτρα. Το φθαρμένο ξύλινο τέμπλο της δεκαετίας του 1960 αντικαταστάθηκε με νέο χειροποίητο ξυλόγλυπτο τέμπλο από κυπαρίσσι διακοσμημένο με φυτικό διάκοσμο, στο οποίο τοποθετήθηκαν στη δεύτερη (μεσαία) ζώνη οι συντηρημένες και καθαρισμένες δεσποτικές εικόνες, του Χριστού, της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και της Ζωοδόχου Πηγής, και στην πρώτη (κάτω) ζώνη οι εικόνες του Αγίου Τρύφωνος, της Παρακοής και της Εξορίας των Πρωτοπλάστων, έργα αγιογράφων των πρώτων δεκαετιών του 19ου αι. Την ίδια εποχή χρονολογείται και το αρχικό τέμπλο, από το οποίο σώθηκαν και συντηρήθηκαν οι δράκοι και τα επιχρυσωμένα στις μέρες μας λυπηρά. Το εσωτερικό διακοσμείται με σύγχρονης κατασκευής ορειχάλκινο πολυέλαιο που αντικατέστησε τον ακαλαίσθητο από αλουμίνιο.
Στον περιβάλλοντα χώρο πραγματοποιήθηκαν οι απαιτούμενες τεχνικές επεμβάσεις για την εξυγίανση της θεμελίωσης του ναού και επιδιορθώθηκαν τα υφιστάμενα στατικά προβλήματά του. Αφαιρέθηκαν τα μη συμβατά με το μνημείο σύγχρονα σκέπαστρα, καθώς και οι πρόσθετες από σκυρόδεμα κατασκευές και κατασκευάστηκε νέο στέγαστρο στη δυτική μεριά του περιβόλου, συμβατό με το μνημείο. Ο αύλειος χώρος διαμορφώθηκε σε ανάλογα επίπεδα, κατασκευάστηκε σύστημα απορροής των υδάτων, δαπεδοστρώθηκε με πέτρα και στηρίχθηκε με τοιχία αντιστήριξης από πέτρα. Ανάλογα κατασκευάστηκε και η περίφραξη από πέτρα και τοποθετήθηκε σιδερένια καγκελόποτρα. Επίσης συντηρήθηκε και ανακατασκευάσθηκε το μοναδικό υφιστάμενο κελλί, που υπήρχε στη θέση των παλαιών κελλιών, δυτικά του ναού, για την εξυπηρέτηση των προσκυνητών, κυρίως κατά τις εορτές που πανηγυρίζει η Μονή, της Υπαπαντής του Κυρίου η της Παναγίας της επονομαζομένης Μυλιαργούσας (2 Φεβρουαρίου), της Ζωοδόχου Πηγής (Παρασκευή της Διακαινησίμου) και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (15 Αυγούστου).
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ
