Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος «Ψάθης»

Η ίδρυση της Iεράς Μονής Μεταµορφώσεως του Σωτήρος Χριστού στην Ψάθη της Τοπικής Κοινότητας Αγίου Ιωάννου Ιεράπετρα ανάγεται στην τελευταία περίοδο της Ενετοκρατίας. Σε συµβολαιογραφική πράξη του έτους 1548 του νοτάριου Ιεράπετρας Μενεγή Μισίνη αναφέρεται το µοναστήρι στην Ψάθη, που πιθανόν να ταυτίζεται µε αυτό. 

Η Μονή συνδέεται µε τον λόγιο Ιεροµόναχο Αγάπιο Λάνδο, από το Χάνδακα, σπουδαίο εκκλησιαστικό συγγραφέα και υµνογράφο, ο οποίος έζησε για πολλά χρόνια στο Άγιον Όρος και τα έργα του «έθρεψαν τον τουρκοκρατούµενο ελληνισµό και είχαν ευρύτατη διάδοση». Για πρώτη φορά εµφανίζεται να µονάζει στη Μονή σε έγγραφο του 1628, που προέρχεται από τα κατάστιχα του νοταρίου του Χάνδακα Νικολάου Νέγρη. Επίσης ο Λάνδος αναφέρεται σε έγγραφο που βρέθηκε στα Κρατικά Αρχεία της Βενετίας µε ηµεροµηνία 24-2-1632, µε το οποίο διόρισε γενικό πληρεξούσιο για τις υποθέσεις του στην περιοχή Ιεράπετρας και της Σητείας, γεγονός που αποδεικνύει ότι παρέµεινε στην Κρήτη τουλάχιστον µέχρι το 1632 και ότι η Μονή ήταν σπουδαίο πνευµατικό κέντρο µε ικανό αριθµό µοναχών. Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας το Μοναστήρι παρακµάζει. Από το έτος 1773 και εξής το συναντάµε ως µετόχι του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας, για να προστεθεί στα πολλά κτήµατα του δευτερόθρονου Πατριαρχείου στην περιοχή της Ιεράπετρας, προερχόµενα κυρίως από δωρεές του ενετού φεουδάρχη Μουδάτζου. Στη συνέχεια η Μονή ερηµώθηκε και το ελαιοτριβείο της καταστράφηκε. Το έτος 1871 η σεβαστή περιουσία της Μονής, που περιλαµβάνει κυρίως ελαιόδενδρα και χαρουπιές, αγοράσθηκε από τους κατοίκους της Κοινότητος Αγίου Ιωάννου. Το 1883 εγκαταστάθηκε µικρή αδελφότητα µοναχών µε επικεφαλής τον Ιεροµόναχο Μελέτιο Παναγιωτάκη, ο οποίος επισκεύασε τον ναό, αναστήλωσε τα ερειπωµένα κελλιά, και οργάνωσε τη Μονή, που άρχισε και πάλι να αποκτά την παλιά της αίγλη.  Το έτος 1890 τοποθετήθηκε ως Ηγούµενος ο ευσεβής και δραστήριος Ιεροµόναχος Γρηγόριος Παπαδάκης ο οποίος ευπρέπισε, ανέδειξε τη Μονή και καλλιέργησε τα πλούσια κτήµατά της µε επιδεξιότητα και επιµέλεια. Στο υπέρθυρο του καλά διατηρηµένου καµαροσκεπούς ναού είναι χαραγµένη η χρονολογία 1884. ∆εν γνωρίζοµε αν ο ναός οικοδοµήθηκε σε ερείπια του παλαιού κατεστραµµένου ναού της Ψάθης. Το περίτεχνο τέµπλο και οι δεσποτικές εικόνες, είναι αξιόλογα δείγµατα τοπικών εργαστηρίων του 19ου αιώνα. Το εντυπωσιακό πάντως µέγεθος του ναού, που ίσως έχει σχέση µε το µέγεθος του παλαιού ναού, µαρτυρεί ότι πρόκειται για µεγάλο µοναστήρι που λειτούργησε µε πολλούς µοναχούς σε παλιότερες ιστορικές περιόδους. Με τον Καταστατικό Νόµο του 1900 η Μονή Ψάθης κρίθηκε διαλυτέα, τα Κελλιά ερηµώθηκαν και οι µοναχοί µετατέθηκαν σε άλλα µοναστήρια, κυρίως στη Μονή Τοπλού, ενώ τα κτήµατά της Μονής και ο ναός περιήλθαν στην Ενορία του Αγίου Ιωάννου, στην οποία ανήκουν µέχρι και σήµερα. Ο ναός εορτάζει στις 6 Αυγούστου, εορτή της Μεταµορφώσεως του Κυρίου.