Ναός Αγίου Νικολάου στα Σφακιά

Το εξωκλήσι του Αγίου Νικολάου βρίσκεται στην ειδυλλιακή τοποθεσία «Σφακιά», 500 μ. νοτιοδυτικά της Λάστρου, πάνω από το βόρειο οδικό άξονα Αγίου Νικολάου - Σητείας. Είναι ένας μονόχωρος καμαροσκεπής ναός με λιθόγλυπτα πλαίσια στις πόρτες και τα παράθυρα που ανοίγονται στη βόρεια και νότια όψη του. Πάνω από τη νότια είσοδό του υπάρχει κενό που υποδεικνύει πως ένα ανάγλυφο η μία επιγραφή βρισκόταν στο σημείο. Στα αριστερά της θύρας έχουν χαραχτεί από προσκυνητές τα έτη 1595, 1675, 1699, καθώς επίσης και η μνεία «1766 ήλθα και επροσκίνισα τον Άγιο νκ (Νικόλαο) Νικολάκις Δρακάκις από τη ζήρο». Την εποχή που ο Μ. Καταπότης στο περιοδικό «Μύσων» (1934) καταγράφει τις επιγραφές αυτές, μέσα στο ναό υπήρχαν μία μαρμάρινη καντήλα μπροστά από το τέμπλο, δύο ενεπίγραφα μαρμάρινα κηροπήγια και αξιόλογες φορητές εικόνες. Πιο χαρακτηριστική ήταν η εικόνα του Αγίου Νικολάου με χρονολογία φιλοτέχνησης 1795. H ανοικοδόμηση του ναού με βάση τα μορφολογικά χαρακτηριστικά του ανάγεται στην όψιμη Βενετοκρατία (16ος - 17ος αιώνας). Πάντως, σύμφωνα με τη μελέτη της κ. Δ. Χρονάκη, ο ναός περιλαμβάνεται στη βενετική απογραφή των ορθοδόξων ναών της περιοχής της Σητείας που πραγματοποιήθηκε το 1637. 

Νότια του ναού και σε επαφή με αυτόν βρίσκεται διώροφο οικοδόμημα, μέσα στο οποίο οδηγεί η νότια είσοδος του ναού, αλλά και η ανεξάρτητη ανατολική είσοδός του. Πιθανότατα το κτίσμα αποτελούσε κατοικία του ιδιοκτήτη του ναού η της περιοχής, η ίσως κάποιου μοναχού.

Την αετωματική απόληξη του ανατολικού και δυτικού τοίχου του ναού στέφει αντί σταυρού ένας μικρός μαρμάρινος πολυγωνικός κίονας. Από την παράδοση λέγεται ότι στην κορυφή εκείνου που βρίσκεται στην ανατολική και πλέον ορατή πλευρά του ναού, υπήρχε κόκκινο σφαιρίδιο, το οποίο σήμαινε ότι ο ναός ήταν, με τουρκικό φιρμάνι, άσυλο για τους χριστιανούς. Το σφαιρίδιο κλάπηκε από εμφανιζόμενο ως προσκυνητή τη δεκαετία του 1950.