Ναός Άγιου Γεώργιου Επάνω Χωριό

Στην κορυφή του οικισμού του Πάνω Χωριού των Έξω Μουλιανών είναι κτισμένος ο ιστορικός μεταβυζαντινός ναός αφιερωμένος και εκείνος στον Άγιο ένδοξο Μεγαλομάρτυρα Γεώργιο τον τροπαιοφόρο και θαυματουργό. 

Ο ναός αναφέρεται στη βενετική απογραφή των ορθοδόξων ναών της περιοχής της Σητείας, η οποία πραγματοποιήθηκε το 1637, ως ναός του Αγίου Γεωργίου (Άη-Γιώργης) Έξω Μουλιανών.

Πρόκειται για μονόχωρο καμαροσκεπή ναό, κτισμένο σε δύο φάσεις στα χρόνια της Ενετοκρατίας. Αρχικά οικοδομήθηκε ο μονόχωρος ναός που εσωτερικά φέρει και τοιχογραφικό διάκοσμο. Αργότερα, προφανώς για να εξυπηρετηθούν οι αυξανόμενες λειτουργικές ανάγκες των κατοίκων του Πάνω Χωριού, ο ναός επεκτάθηκε δυτικά στο διπλάσιο μήκος.

Στη δυτική όψη χαρακτηριστικό είναι το κεντρικό θύρωμα, που θυμίζει θυρώματα ναών της Ενετικής περιόδου. Διακρίνονται η θύρα με παραστάδες από λαξευμένους δόμους και το μονολιθικό ανώφλι, που συμπληρώνεται με κυματοειδές γείσο και τοξωτό λαξευτό υπέρθυρο. Εντός του πλαισίου έχει εντοιχισθεί στρογγυλός φωτιστικός ρόδακας που σχηματίζει σταυρό, προερχόμενος προφανώς από τον καθηρημένο παλιό δυτικό τοίχο. Στην επέκταση έχουν ανοιχθεί δύο παράθυρα στη νότια και βόρεια όψη αντίστοιχα, καθώς και θύρα στη νότια όψη με παραστάδες από λαξευμένους δόμους και μεγάλο άνοιγμα εσωτερικά για να προσδίδει φως στον ναό. Η κεράμωση είναι νεώτερη. Στο αέτωμα της δυτικής όψης διακρίνεται η λίθινη κυματοειδής βάση κωδωνοστασίου, που καταστράφηκε. Νέο κωδωνοστάσιο με αρκετά δομικά μέλη του παλιού, ανεγέρθηκε κατά τα μέσα του 20ού αι. στη βόρεια όψη. Σε ένα δόμο διαβάζουμε εγχάρακτη επιγραφή «ΜΑΡΤΙΟΥ 1884», που αφορά πιθανόν στην ημερομηνία ανεγέρσεως του κωδωνοστασίου.

Εσωτερικά ο ναός είναι επιμήκης. Το δάπεδο αποτελείται από τετράγωνες λίθινες πλάκες, ενώ διακρίνοται τρία ενισχυτικά σφενδόνια, δύο στον παλαιό ναό και ένα στον νεώτερο ναό, που στηρίζεται σε κίονες και συνενώνει τους δύο ναούς με άνοιγμα.

Το τέμπλο είναι λιτό, ζωγραφιστό με διακριτικά σκαλίσματα και εκτείνεται σε τρεις ζώνες. Στην κάτω είναι ζωγραφισμένα Χερουβίμ και Σεραφίμ. Στη μεσαία οι εικόνες του Χριστού ευλογούντος και της Θεοτόκου «Η ΚΥΡΙΑ ΤΩΝ ΑΓΓΕΛΩΝ Η ΔΕΣΠΟΙΝΑ» και η επιζωγραφισμένη εφέστιος εικόνα του Αγίου Γεωργίου, στον τύπο του δρακοντοκτόνου. Στην επάνω ζώνη έχουν τοποθετηθεί οι δώδεκα εικόνες του Δωδεκαόρτου και στην επίστεψη ο Σταυρωμένος με τα λυπηρά ζωγραφισμένα σε απλό ξύλο, χωρίς σκάλισμα. Την εικόνα συμπληρώνουν τα βημόθυρα με τους Ιεράρχες Μέγα Βασίλειο και Ιερό Χρυσόστομο καθώς και ζωγραφιστός επιτάφιος πάνω από την κεντρική θύρα, που αναγράφει «Ο ΑΜΝΟΣ». Όλες οι εικόνες του τέμπλου χρονολογούνται κατά τον 19ο αι., εκτός από την επιζωγραφισμένη ενυπόγραφη εικόνα του Αγίου Γεωργίου, χειρ ΝΙΚΗΤΑ ΣΕΠΗ ΤΟΥ ΚΡΗΤΟΣ, που φέρει ημερομηνία 1716. Έργα του ίδιου ζωγράφου σώζονται και στην Ιερά Μονή Τοπλού.

Στον παλαιό ναό διατηρείται σπουδαίος τοιχογραφικός διάκοσμος, όχι σε καλή κατάσταση, που χρήζει άμεσης συντήρησης. Στον βόρειο τοίχο σώζεται η επιγραφή που μας δίδει σημαντικά ιστορικά στοιχεία για το μνημείο: «ΙΣΤΟΡΗΘΗ Ο ΘΕΙΟΣ ΚΑΙ ΠΑΝΣΕΠΤΟΣ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΕΝΔΟΞΟΥ ΜΕΓΑΛΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΚΑΙ ΤΡΟΠΑΙΟΦΟΡΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΔΙ᾽ΕΞΟΔΟΥ ΚΑΙ ΚΟΠΟΥ ΚΑΙ ­ΜΟΧΘΟΥ ΤΟΥ ΤΗΜΙΩΤΑΤΟΥ ΙΕΡΕΩΣ ΚΥΡΙΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΚΥΡ ΜΑΝΩΛΗ ΤΟΥ ΧΑΡΟΥ ΤΟΥ ΚΟΥΡΙΤΟΥ ΚΥΡ ΛΕΩΝ ΚΑΙ ΤΕΚΝΩΝ ΑΥΤΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ΚΑΙ ΙΩ(ΑΝΝΟΥ) ΚΑΙ ΤΩΝ ΕΤΑΙΡΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΤΩΝ ΕΝ ΑΥΤΩ ΤΩ ΤΟΠΩ ΕΠΙΚΑΛΟΥΜΕΝΩ ΜΟΥΛΙΑΝΑ ΕΠΙ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΤΩΝ ΕΥΣΕΒΩΝ ΒΑΣΙΛΕΩΝ ΗΜΩΝ ΙΩΑΝΝΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΑΥΤΟΥ ΥΠΟΜΟΝΗΣ ΜΟΝΑΧΗΣ ΕΠΙ ΕΤΟΥΣ 1426-1427».