Ναός Προφήτη Ηλία - Λιόπετρο

Στην κορυφή της σπουδαίας από τα Μινωϊκά χρόνια οχυρωματικής θέσης Λιόπετρο, ανάμεσα στα  Έξω Μουλιανά και το Χαμαίζι, και σε υψόμετρο 420 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας βρίσκεται ο ιστορικός Ιερός Ναός του ενδόξου Προφήτου Ηλιού του Θεσβίτου. Στο μοναδικής ομορφιάς σημείο που έχει κτιστεί ο ναός ο προσκυνητής έχει μοναδική θέα προς τον Παπαδιόκαμπο, τα νησιά Διονυσάδες, τον Κάβο Σίδερο και την Ιερά Μονή Τοπλού και γενικότερα στην περιοχή της βορειονατολικής Κρήτης, ενώ από την κορυφή του λόφου μπορεί να αγναντέψει δυτικά τον οικισμό και τον κόλπο του Καλαβρού, τον παραθαλάσσιο οικισμό Μόχλος και το νησί του Ψύλλος, τα νησιά Ψείρα και Κόνιδα, μέχρι και τον κόλπο του Μεραμβέλλου, την Σπιναλόγκα, την Ελούντα και το ακρωτήρι Αράπης.

Ο αρχικός ναός ήταν κτίσμα της Ενετικής περιόδου, όμως στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν ήταν ημιερειπωμένος, ανοικοδομήθηκε εκ νέου από ευσεβείς κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι μετέφεραν τα υλικά και την άμμο με τα μουλάρια από την παραλία. 

Σύμφωνα με έγγραφο του 1909 (11 Οκτωβρίου), που διασώζεται στο αρχείο της Ιεράς Μητροπόλεως, ο τότε Εφημέριος της Ενορίας Σκοπής Εμμανουήλ Φραγκούλης, διαβιβάζει αίτημα των ευσεβών κατοίκων της Σκοπής που διατηρούν μέχρι σήμερα περιουσίες στην περιοχή, και εκζητεί τη σχετική άδεια από τον Επίσκοπο Ιεροσητείας Αμβρόσιο (Σφακιανάκη) για να αναστηλώσουν τον ερειπωμένο ναό. Τον ίδιο μήνα η σχετική άδεια για τη συλλογή εράνων δόθηκε στον Εφημέριο της Ενορίας Έξω Μουλιανών Εμμανουήλ Σταυράκη και την Ενοριακή Επιτροπεία της Ενορίας αυτής, η οποία επιδόθηκε στο δύσκολο εγχείρημα με τη συνδρομή βεβαίως και των ευσεβών κατοίκων των γύρω χωριών Σκοπής, Χαμαιζίου κ.α.

Τα Ιερά Εγκαίνια του ναού, σύμφωνα με το Αρχείο της Ιεράς Μητροπόλεως Ιεραπύτνης και Σητείας, τελέσθηκαν από τον Επίσκοπο Ιεροσητείας Αμβρόσιο Σφακιανάκη τη Δευτέρα 6 Αυγούστου του έτους 1923.

Ο ναός είναι σε δεύτερη χρήση, μονόχωρος καμαροσκεπής με χαρακτηριστικά μορφολογικά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά των ναών των αρχών του 20ού αι. της κρητικής υπαίθρου.

Στη νότια όψη ευδιάκριτα είναι το λιτό λίθινο θύρωμα της εισόδου με παραστάδες, καθώς και το πλαίσιο του παρακειμένου παραθύρου, τα οποία εμφανέστατα προέρχονται από τον αρχικό ναό. Επίσης, μέλη του παλαιού ναού αποτελούν οι λαξευμένοι λίθινοι φωτιστικοί στρογγυλοί ρόδακες, στη δυτική όψη διάτρητος σε σχήμα σταυρού, και απλός με κυματοειδή διάκοσμο στη δυτική όψη, όπως και το φωτιστικό αγιοθύριδο στην κόγχη του Ιερού Βήματος. Ακόμα στις δύο αετωματικές επιστέψεις της δυτικής καιί της ανατολικής όψης δεσπόζουν λίθινοι σταυροί. 

Στον ναό έχουν γίνει μεταγενέστερες επεμβάσεις και προσθήκες, όπως τα εξωτερικά επιχρίσματα, το περιμετρικό ζωνάρι με δοκάρια από σκυρόδεμα και το καμπαναριό. Ανακαινιστικές εργασίες πραγματοποιήθηκαν το έτος 2012, κατά τις οποίες αποκαλύφθηκαν τα λίθινα στοιχεία εξωτερικά, και στο εσωτερικό αντικαταστάθηκε το δάπεδο με πλάκες και τα επιχρίσματα. Το παλαιό τέμπλο δεν σώζεται και έχει αντικατασταθεί από σύγχρονο, έργο του λαϊκού Σητειακού ξυλογλύπτη Εμμανουήλ Μαρουκλή, με λιτές παραστάσεις από το φυτικό και το ζωικό βασίλειο. Από το παλαιό τέμπλο σώζεται μόνο ο ζωγραφιστός σταυρός στην κορυφή του τέμπλου, που απεικονίζει τον Σταυρωμένο Χριστό και στις τέσσερις γωνίες τους Ευαγγελιστές. Στη βάση αναγράφεται η αφιερωματική επιγραφή: «ΜΝΗΣΘΗΤΙ ΚΥΡΙΕ ΤΟΥ ΔΟΥΛΟΥ ΣΟΥ ΜΑΝΟΥΗΛ ΜΑΝΗΑΔΑΚΙ ΖΩΗΟΣ Τ(ΕΚΝΩΝ) Γ(ΟΝΕΩΝ) Φ(ΙΛΩΝ)». Στο τέμπλο η αφιερωματική εικόνα του Προφήτη Ηλία είναι έργο του αγιογραφικού οίκου «Ιωασαφαίων αδελφών», από τις Καρυές του Αγίου Όρους, το έτος 1955 (αριθ. 8599), αφιέρωμα Πολυχρόνη Ι. Λαγουδάκη και της συζύγου αυτού Καλλιόπης, εκ του χωρίου Σκοπής, ενώ της Παναγίας της Βρεφοκρατούσας είναι σύγχρονη.

Νότια του ναού υπάρχει μεγάλο κελλί που έχει κτιστεί μεταγενέστερα για την εξυπηρέτηση των προσκυνητών, καθώς και σαρνίτσι για τη συγκέντρωση του βρόχινου νερού, ενώ σε πολύ κοντινή απόσταση διασώζονται τα υπολείμματα των Ενετικών θολωτών δεξαμενών που χρησίμευαν για τη συγκέντρωση των βρόχινων υδάτων από τα χρόνια εκείνα.