Ναός Αγίας Παρασκευής

Βόρεια του οικισμού του Κάτω Χωριού των Έξω Μουλιανών και δυτικά του ονομαστού και ιδιαίτερης φυσικής ομορφιάς φαραγγιού του Ρίχτη, βρίσκεται ο Ιερός Ναός Αγίας Παρασκευής, κτισμένος ανάμεσα σε ελαιώνες μέσα στο καταπράσινο κρητικό τοπίο.

Είναι μονόχωρος καμαροσκεπής, ευμεγέθης ναός, σε δεύτερη χρήση, όπως αναγράφεται σε εγχάρακτη εντοιχισμένη επιγραφή στο θύρωμα της κεντρικής εισόδου στη δυτική όψη: «ΑΓΙΑ ­ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ, ΑΝΑΚΑΙΝΙΣΘΗ Ο ΝΑΟΣ ΟΥΤΟΣ ΔΑΠΑΝΗ Τ.[ΩΝ] Χ.[ΡΙΣΤΙΑΝΩΝ] ΕΞΩ ΜΟΥΛΙΑΝΩΝ ΤΩ 1903. ΑΡΧΙΤΕΚ.[ΤΩΝ] ΑΝΔΡΕ.[ΑΣ] ΜΑΣΤΟΡΑΚΗΣ». 

Στη δυτική όψη εντυπωσιάζει το θύρωμα της εισόδου, που κοσμείται από λίθινο πλαίσιο που αναπτύσσεται σε ζώνες. Το θύρωμα ορίζουν παραστάδες με λαξευμένους δόμους, βάση, επίκρανα και τριμερές ανώφλι με επιπεδόγλυφες διακοσμήσεις και ευθύγραμμο γείσο με κοιλόκυρτα κυμάτια. Η είσοδος αναδεικνύεται καθ᾽ ότι είναι υπερυψωμένη. Το υπέρθυρο είναι τριγωνικό με λαξευτές κοιλόκυρτες ραβδώσεις, νεοκλασσικό χαρακτηριστικό εισαγόμενο από την αρχαία Ελλάδα, αλλά και ανάμνηση του παρελθόντος της Ενετοκρατίας. Πάνω από το υπέρθυρο έχουν εντοιχισθεί τρία μέλη από τον παλαιό ναό. Ένας διάτρητος φωτιστικός λαξευμένος φεγγίτης, που σχηματίζει σταυρό, και εκατέρωθεν δύο τμήματα συνεχόμενης επιγραφής με οριζόντια αντιστοίχιση: 

«[.....]ΤΩΘΗ ...ΟC ΤΗΣ ΑΓΗΑC ΚΑΙ ΘΧΗ

ΦΟΡΗC [ΜΕΓΑΛΟΜΑΡΤΗ]ΡΟC ΠΑΡΑΣΚΕΒΗ ΕΠΙ ΕΤΟ

ΥC ΑΧ[ΣΤΙΓΜΑ]Α (1691;) ΜΗΝΩΣ ΠΡΙΟΥ CΤαςΗ», μας δίδει πληροφορίες ότι ο παλαιός ναός είχε κτισθεί το 1691.

Οι έντονα αετωματικές επιστέψεις του δυτικού και ανατολικού τοίχου απολήγουν στα άκρα σε ανάγλυφους έλικες, που πλαισιώνουν μαργαρίτες στη δυτική μόνο όψη, χαρακτηριστικά δείγματα του εκλεκτικιστικού ρυθμού του τέλους του 19ου αι. Το κυματοειδές γείσο επιστέφει τον βόρειο και τον νότιο τοίχο, όπως και την αψίδα του Ιερού Βήματος, ενώ υπάρχουν και δύο τετράγωνα παράθυρα με λαξευμένους δόμους και κυματειδές γείσο στο ανώφλι τους, στον νότιο και βόρειο τοίχο αντίστοιχα. Την εξωτερική εικόνα συμπληρώνει ο λαξευτός φεγγίτης στην ημικυλινδρική αψίδα του Ιερού Βήματος. Το μονόλοβο κωδωνοστάσιο στη νότια όψη του ναού είναι λαξευμένο από τον σύγχρονο λιθοξόο από τα Έξω Μουλιανά κ. Γεώργιο Δρετάκη και κατασκευάστηκε το έτος 2014. 

Εσωτερικά ο ναός έχει δύο ενισχυτικά σφενδόνια, ενώ εμφανή είναι και τα λαξευτά στοιχεία στο τεταρτοσφαίριο του Ιερού Βήματος, της Προθέσεως και της Αγίας Τράπεζας. Το παλαιό τέμπλο έχει αντικατασταθεί με νέο ξυλόγλυπτο βιομηχανικό και τις εικόνες αγιογράφησε ο καταξιωμένος αγιογράφος Εμμανουήλ Μπετεινάκης. Στον ναό σώζονται και οι παλιές αγιογραφημένες εικόνες του Χριστού, της Θεοτόκου, του Τιμίου Προδρόμου και της Αγίας Παρασκευής, ναζαρινής τεχνοτροπίας και έργα από τον αγιογραφικό οίκο της Αδελφότητας των Ιωασαφαίων, από τις Καρυές του Αγίου Όρους, που φέρουν τη χρονολογία 1961.